In 2020 paste de Vlaamse regering de lokale kiesregels aan. Welke nieuwe regels gelden tijdens de provincie- en gemeenteraadsverkiezingen van 2024? We zetten ze op een rijtje.
Nieuwe spelregels voor lokale verkiezingen
zon 13 okt
Afschaffing stemplicht
De voorbije weken kreeg je een uitnodigingsbrief toegestuurd en geen oproepingsbrief. Stemmen is niet langer verplicht. Er is dus geen opkomstplicht. Wie niet gaat stemmen, kan niet gesanctioneerd worden.
De lijststem verliest invloed
Als je gaat stemmen, kan je nog steeds een lijststem uitbrengen. Zo’n stem ging vroeger in een pot. Kandidaten konden naargelang hun plaats op de lijst uit die pot stemmen plukken om verkozen te geraken.
Vandaag helpt een lijststem niet meer om verkozen te geraken. De lijststem heeft alleen belang om te bepalen welke partij de grootste is. Bij deze verkiezingen zijn het de voorkeursstemmen die doorslaggevend zijn. Meer nog: wie binnen de grootste partij de stemmenkampioen is, wordt wellicht burgemeester.
Initiatiefrecht
De naamstem is dus van groter belang voor de kandidaten. De verkozene met de meeste stemmen, de stemmenkampioen, van de grootste lijst heeft twee weken het initiatiefrecht om een meerderheid in de gemeenteraad te zoeken. De stemmenkampioen is dan een soort van gemeentelijke formateur.
Stel dat de stemmenkampioen afziet van het initiatiefrecht, dan gaat het over naar de stemmenkampioen van de tweede grootste lijst.
Burgemeesterschap
Zodra er een meerderheidscoalitie is gevormd, weten we wie de burgemeester wordt. Vroeger duidden de pas verkozen gemeenteraadsleden een van de verkozen kandidaten aan als burgemeester, vaak de lijsttrekker. Vanaf vandaag gebeurt de benoeming tot burgemeester semi-automatisch. De stemmenkampioen van de grootste fractie in de meerderheidscoalitie is de nieuwe burgemeester.
De lijststem heeft aan impact ingeboet, maar de naamstem heeft dus aan belang gewonnen.
Fijnmazige stemresultaten
Enkele dagen na de verkiezingen zal het Agentschap Binnenlands Bestuur nauwkeurige kiesresultaten publiceren.
Bij vorige verkiezingen kwam je alleen te weten hoe je gemeente of stad heeft gestemd. Voorafgaand aan deze verkiezingen heeft het uittredend college van burgemeester en schepenen je gemeente opgedeeld in stemgebieden. Die stemgebieden moeten ‘voor de burger herkenbare geografische gebieden’ zijn. Concreet zal je dus te weten komen hoe deelgemeenten of wijken hebben gestemd.
Om te verzekeren dat de stemming geheim blijft, worden er geen cijfers gepubliceerd van een stemgebied waar minder dan 500 inwoners hun stem uitbrachten.
Vrijstelling van bijzitterschap
Wie twee keer bijzitter is geweest, zal volgende keer een vrijstelling kunnen aanvragen. Jubel niet te vroeg. Pas sinds 9 juni 2024 houdt het agentschap bij wie als bijzitter heeft gediend. Vandaag kan nog niemand een vrijstelling aanvragen.
